Deze leerling herschreef het hele examenprogramma Fries

Waarom zou je als leerling niet zelf bepalen hoe je examenjaar eruitziet? Sjirk Bruinsma gooide het examenvak Friese taal en cultuur op het Drachtster Lyceum helemaal om. “Ik wil focussen op wat ik heb geleerd, niet op een cijfer.”

Leerwinst

Sjirk besloot in actie te komen na een bijeenkomst van Leerlingen voor de Toekomst. “Het onderwijs zou moeten gaan over leren, niet over toetsen. Maar uiteindelijk werken we in het hele proces wel toe naar één cijfer. Hoe rijm je een project van jarenlang leren met één eindcijfer dat het hele leerproces moet vertegenwoordigen?” In de trein terug naar Drachten herschreef hij het hele examenprogramma voor het vak Friese taal en cultuur. De nadruk kwam te liggen op het zichtbaar maken van de leerwinst en het ontwikkelen van vaardigheden.

Meer ruimte dan gedacht

Docent Ans Wallinga gaf Sjirk de kans om zijn voorstel te presenteren aan de examenklas. Ans zag wat voor reacties en ideeën loskwamen en wilde iets doen met al die input. Ze besloot nog eens kritisch te kijken naar het schoolexamen en de voorwaarden en verplichtingen die hiervoor gelden. “Ik zocht bijvoorbeeld uit of ik verplicht was om tentamens te geven en hoe een PTA eruit moest zien. Er bleek veel meer ruimte te zijn dan gedacht.”

Het examenprogramma van Sjirk

De schriftelijke tentamens zijn uit het examenprogramma verdwenen. Het programma ziet er nu als volgt uit:

• Periode 1: literatuur(geschiedenis)

Elke leerling leest in deze periode twee boeken. Leerlingen analyseren deze boeken gezamenlijk, waardoor elke leerling in totaal acht boeken bespreekt. Dan schrijven ze een essay over een zelfgekozen onderwerp, bijvoorbeeld liefde, vriendschap, oorlog of geweld. Hierin leggen ze een verband tussen de boeken die ze zelf hebben gelezen en de boeken van hun groepsgenoten.

• Periode 2: onderzoek

Het onderzoeksproject start met een persoonlijkheidstest (Belbin en DISC). Op basis van de uitkomsten worden heterogene groepen gemaakt. De opdracht: onderzoek doen naar ‘iets’ wat met de Friese taal of cultuur te maken heeft. Ans: “Ik merkte dat leerlingen met deze brede opdracht niet meer precies deden wat nodig is, maar meer gericht waren op hun leerproces.”

• Periode 3: projecten

Eén projectgroep organiseert het Taaldorp Fries voor brugklassers, waarin zij door middel van praktijksituaties oefenen met spreekvaardigheid. Een andere projectgroep werkt aan de promotie van het vak Fries op school en maakt hiervoor een marketingplan. Een derde groep buigt zich over de ontwikkeling van het vak Fries: is de inhoud zoals die nu staat goed en hoe moet het er volgend jaar uitzien?

• Periode 4: examen

In de laatste periode bereiden de leerlingen zich voor op het eindexamen, dat voor Friese taal en cultuur bestaat uit leesvaardigheid.

Groei

Volgens Sjirk is het belangrijk dat leerlingen weten wat er van ze verwacht wordt, zonder daar altijd een cijfer aan te koppelen. “Nu willen leerlingen alleen maar weten wat ze moeten doen om nét dat cijfer te krijgen waarmee ze naar een vervolgopleiding kunnen. Het moet juist gaan om de groei die je hebt doorgemaakt.”

Reflectie na elke periode

Om deze groei zichtbaar te maken, schrijven de leerlingen na elke periode een reflectieverslag over zichzelf en wat ze hebben geleerd. Ans ziet het reflecteren als (weer) een kans om haar leerlingen verantwoordelijkheid voor het eigen leren te geven. Ook beoordelen de examenleerlingen regelmatig elkaars werk. “Zo leren ze om opbouwende kritiek te geven én te ontvangen.”

Differentiëren

Wat voor de ene klas werkt, werkt voor de andere niet, ontdekte Ans. “De ene klas gaf aan de ‘saaie’ grammaticalessen het liefst in één blok te willen behandelen. Maar toen ik dit voorstel bij een andere klas deed, bleek de voorkeur daar juist uit te gaan naar verspreiden over het jaar.” Zo past Ans haar lessen zoveel mogelijk aan aan de wensen van haar leerlingen.

Eindverantwoordelijk

Luisteren naar leerlingen betekent niet dat al hun wensen altijd worden ingewilligd. Ans: “Soms zijn hun ideeën niet haalbaar. Dit stuit wel eens op weerstand, maar als docent blijf je eindverantwoordelijk en beslis je wat er wel of niet kan. Uitleggen wat de bezwaren zijn en waarom hun plannen niet doorgaan is dan wel van belang. Hier leert een leerling ook van.”

Zoveel leuker lesgeven

Ans zit in een eenmanssectie en hoeft dus weinig overeenstemming te vinden met andere docenten. Ze kon meteen aan de slag met het ‘proberen’ van nieuwe methoden en met de feedback van de leerlingen de nodige aanpassingen maken. Toch denkt ze dat er ook bij andere secties veel mogelijkheden liggen om leerlingen mee te laten praten. “Ik vind het heel fijn om samen met mijn leerlingen het onderwijs te maken. Het is zoveel leuker lesgeven op deze manier.”

Het Drachtster Lyceum maakt deel uit van het leerlab Digitale didactiek.

Foto: Sjirk Bruinsma herschreef het hele examenprogramma voor het vak Friese taal en cultuur.

Meer lezen over leerlingen betrekken

• “Hoe een leerling een les ervaart doet er toe”
• Eerste hulp bij iPad-ongelukken
• Betrek je leerlingen in drie stappen