Serie 3

Versnellingsvraag

Hoe zorg je ervoor dat de leerling eigenaar wordt van zijn/haar leerproces, rechtdoende aan de onderwijsvisie van Dalton/Montessori en doormiddel van goed inzetten van ict?

Continue Reading

Versnellingsvraag

Hoe kan talentontwikkeling structureel een plek krijgen binnen de schoolorganisatie en in de les?

Continue Reading

5 x regie over eigen professionalisering

Van scholing op ict-gebied tot het creëren van een feedbackcultuur tussen docenten: het leerlab Professionalisering met docenten heeft verschillende manieren van professionaliseren verkend. Vijf docenten aan het woord over hun eigen groei en wat hun tips zijn voor andere docenten. Hoe neem je als docent regie over je eigen professionalisering?

“Onze studiedag ‘nieuwe stijl’ is heel goed ontvangen”

 

Docent biologie Bart Broek, Agnieten College Zwartsluis:
“Doordat de dagelijkse lessen voorgaan, komt de eigen professionalisering voor veel docenten op een tweede plan te staan. Zonde! Mensen die de ruimte krijgen én pakkenom te groeien worden enthousiast en dat straalt weer uit op de school en leerlingen. We zijn het verplicht aan onze leerlingen om ons zelf te blijven ontwikkelen en zelf die regie te pakken over eigen professionalisering. Wat overigens niet wegneemt dat het mooi zou zijn als er vanuit de schoolleiding aan docenten structuur wordt gegeven om te professionaliseren en zij deze groei zouden stimuleren en faciliteren. Voorheen lag bij mij de focus vooral op hoe ik zelf bezig was om mijn onderwijs vorm te geven, die individuele aanpak is compleet omgedraaid naar samen dingen voor elkaar krijgen. Ik geloof dat als je op school echt iets wilt veranderen het belangrijk is dat je dat in teamverband doet. Samen sta je letterlijk sterker en is er vaak meer mogelijk dan je denkt. Om ontwikkelingen bij ons op school te stimuleren, hebben wij docenten een studiedag laten organiseren voor hun eigen team. Dat was niet alleen goed voor het groepsgevoel, maar zo maakten we ook efficiënt gebruik van alle kennis die in huis is. Deze studiedag ‘nieuwe stijl’ is heel goed ontvangen. Verder heb ik de afgelopen tijd geleerd om in een veranderproces goed te kijken: waar zitten mensen in het proces en waar kan ik aanhaken? Luisteren naar elkaar is daarbij belangrijk. Net als weten welke vragen er spelen. Een cultuurverandering heeft tijd nodig. Alleen als mensen samenwerken én zich gehoord voelen, kun je samen voorwaarts.”

“Alles wat ik zelf leer, deel ik met mijn collega’s”

Docent aardrijkskunde Rhea Flohr, Antoon Schellenscollege:
“Ik heb geleerd om met meer afstand te kijken naar wat er op mijn eigen school al gebeurt. Voorheen was ik gefocust op hoe ik het in mijn eigen les beter kon doen, nu ben ik meer geneigd om schoolbreed te kijken. Mijn blik is hierdoor letterlijk verruimd. Ook heb ik meer rust gekregen om te luisteren naar wat er al op school is en vraag ik beter bij collega’s door waar zij naartoe willen en wat zij daarvoor nodig denken te hebben. Daarom heb ik onder meer samen met collega’s een intern scholingstraject ontwikkeld op basis van de scholingsbehoeften van docenten. In de toekomst wil ik mij nog meer bezig gaan houden met verandertrajecten. Geweldig om te zien dat, door goed te kijken naar je onderwijs en daarover met elkaar in gesprek te gaan, je met kleine aanpassingen grote resultaten kunt behalen. Verder ben ik heel actief op Twitter, lees veel boeken, blogs en praktijkvoorbeelden op leerling2020.nl. Alles wat ik zelf leer met betrekking tot professionaliseren en veranderen deel ik met mijn collega’s. Zowel face-to-face als op mijn eigen website. Ik stimuleer hen dat andersom ook te doen. Daarnaast probeer ik geregeld een kijkje in de klas te nemen bij andere docenten. Zowel binnen als buiten mijn school. Ik heb een lijstje van scholen die ik nog wil bezoeken!”

“Ik geloof veel meer in het goede voorbeeld geven”

Docent Nederlands Nelleke van der Meer, Scala College:

“Zelf geloof ik er heilig in dat het anders moet in het onderwijs. Voorheen wilde ik collega’s daarvan overtuigen. Tegenwoordiggeloof ik veel meer in het goede voorbeeld geven. Ik krijg de ruimte van mijn schoolleiding om te experimenteren. Door zelf veel uit te proberen hoop ik voor collega’s een bron van inspiratie te zijn en zorg ik ervoor dat het niet alleen bij een goed idee blijft. Ik pak mogelijkheden aan als ze zich voordoen en vraag me steeds af: wat verbeter ik door dit te doen voor het onderwijs en voor mijzelf?  Mijn tip zou wel zijn als je iets wilt uitproberen om het samen met collega’s te doen. Samen sta je sterker en is het effect groter. Daarbij werkt het als een stok achter de deur. Als je vertelt dat je op een nieuwe manier gaat lesgeven wil je een paar maanden laten aan je collega’s of schoolleiding verantwoorden welke stappen je hebt genomen en wat het je heeft opgeleverd. Ik heb ook de cursus Veranderkracht gevolgd.Dit heeft mij meer bewust gemaakt van mijn eigen positie in een verandertraject. Daarnaast heb ik diverse workshops mogen geven op verschillende bijeenkomsten en heb ik meegeholpen aan Edualdo.nl; een platform voor vragen in het onderwijs. Hoewel ik in beide rollen ‘de expert’ was, heb ik hier zelf ook veel van opgestoken.”

“Ik laat collega’s nu weten wat ik van plan ben”

Docent biologie Frans Droog, Wolfert Lyceum:

“De afgelopen jaren ben ik collega’s veel actiever gaan betrekken bij mijn eigen professionalisering. Zo wisten veel collega’s niet eens dat ik grondlegger ben van het professionaliseringsplatform The Crowd en medeoprichter van: edCampNL, MeetUp010 en MeetUpNL. Dit zijn bijeenkomsten die door en voor de leraar georganiseerd worden. Ik heb geleerd dat het belangrijk is, zeker als je een grote verandering wilt doorvoeren op school, om collega’s al in een vroeg stadium te betrekken. Alleen dan weten ze wat je van plan bent en kan het landen in de organisatie. Voorheen stond in de eerste plaats voorop wat ik wilde leren. Om ook anderen te stimuleren om de regie te pakken van hun eigen professionalisering, organiseer ik samen met collega’s een studiedag. Het doel is om na afloop van die dag de Dalton-waarden in combinatie met kennis over het puberbrein meer vorm te geven. De meestmakkelijke en laagdrempelige manier om jezelf te blijven ontwikkelen, is voor mij het volgen van de juiste mensen op Twitter en Facebook. Daar doe ik zoveel inspiratie op! Ik ben ook gegroeid door wat ik gezien heb bij de andere leerlabscholen. Bijvoorbeeld hoe je meer gebruik kunt maken van de expertise die er binnen een school is. Een belangrijke les voor mij wasdat ik soms iets te snel wil en dus af en toe even op de rem moet trappen. Alleen dan kun je samen die finish over!”

“Ik kan een rol van betekenis spelen bij veranderingen”

Docent Nederlands, rekenen en mens en maatschappij Cindy te Raa, C.T. Stork College:

“Ik ben onder andere gegroeid doordat ik interessante workshops heb gevolgd. Zo heb ik handvatten gekregen om feedback te geven. Dat is iets wat ik daarvoor best lastig vond. Als ik wat weerstand voel in gesprekken met collega’s of ouders bijvoorbeeld. Ik heb geleerd om op dat soort momenten beter door te vragen en het gesprek een andere wending te geven wanneer ik merk dat het vastloopt. Waar ik ook veel van heb geleerd zijn de verschillende gesprekken met collega’s van andere scholen. Wat doen zij om hun onderwijs te vernieuwen, hoe pakken zij dit aan en wat levert dat op? Hierdoor heb ik zelfs een andere blik op het onderwijs heb gekregen. Ik durf mij daar ook meer over uit te spreken en heb het gevoel dat ik zelf een rol van betekenis kan spelen bij de veranderingen bij ons op school. Zo heb ik samen met een aantal collega’s een observatietool gemaakt, die leerkrachten volgend schooljaar kunnen gaan inzetten om een digitale leeromgeving te ontwikkelen. Om de tool te gebruiken zetten weeen vorm van maatjesleren in. Waarbij docenten om van elkaar te leren een kijkje bij elkaar in de klas gaan nemen.Zo maken we gelijk een koppeling naar het ontwikkelen en professionaliseren van docenten op het gebied van digitale werkvormen.”

Continue Reading

Werken aan zelfstandigheid dankzij de stap-voor-stap-app

Handreiking Stap-voor-Stap-app

Klik op bovenstaand model voor de handreiking over de Stap-voor-Stap-app.

De Stap-voor-Stap-app

De Stap-voor-Stap-app is een eenvoudige, prikkelarme app waarmee moeilijk lerende leerlingen in het praktijkonderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs zelfstandig kunnen werken. De app is ontwikkeld door 7 scholen die deelnemen aan het leerlab Multimediaal instructiemateriaal PRO/VSO binnen het project Leerling 2020 in samenwerking met LessonUp.

Flyer Stap-voor-Stap-app

Werken aan zelfstandigheid met behulp van de Stap-voor-Stap-app. Download hier de flyer.

Deelnemende scholen

Continue Reading

Een krimpbestendige les in 8 stappen

Een belangrijke vraag voor scholen in krimpregio’s is hoe je de kwaliteit van het onderwijs waarborgt. Het leerlab Krimp als kans maakte een stappenplan voor een kwalitatief goede krimpbestendige les. Bekijk de video en het stappenplan.

Stap 1 tot en met 4 gaan over de vraag ‘Wat wil je bereiken?’. In stap 5 tot en met 8 staat de vraag ‘Hoe ga je dat bereiken?’ centraal.

Stap 1: Context in kaart brengen

Breng de context in kaart. De bevolkingsdaling in een krimpregio heeft gevolgen voor het onderwijs. De vraag is hoe je ervoor zorgt dat het onderwijsaanbod intact blijft en hoe je ervoor zorgt dat leerlingen goed onderwijs blijven krijgen. Een helder beeld van de toekomstige omstandigheden is hiervoor noodzakelijk, zowel op schoolniveau als op het niveau van de verschillende vakgroepen. Dit schept urgentie en duidelijkheid. Belangrijke vragen om te onderzoeken zijn: ‘Welke ontwikkelingen zien we?’ en ‘Wat zijn onze verwachtingen daarvan?’

Stap 2: Doelgroep bepalen

Neem een groep leerlingen voor ogen voor wie je een nieuw leertraject gaat ontwerpen. Het kiezen van een doelgroep biedt twee grote voordelen. Allereerst neemt het de belemmerende gedacht weg dat alles in één keer anders moet. Daarnaast zorgt het voor focus. De ervaringen die opgedaan worden bij deze doelgroep kunnen gebruikt worden bij het ontwerpen van andere leertrajecten.

Stap 3: Einddoelen bepalen en opdelen

Bepaal de einddoelen. ‘Backward Design’ helpt hierbij, waarbij de centrale vraag is ‘Wat moeten leerlingen kennen en kunnen aan het einde van het leertraject?’ Wettelijke leerdoelen, zoals  kerndoelen, zijn daarin bepalend. Deze zijn echter in algemene bewoordingen geformuleerd. Ze laten veel ruimte voor eigen invulling van het leertraject. Bepaal daarom ook schoolspecifieke en/of persoonlijke einddoelen voor het leertraject. Formuleer tevens tussendoelen. Zo ontstaat er een globaal raamwerk voor het leertraject.

Voorbeeld: Het einddoel van de lessenserie is: ‘Leerlingen kunnen de werking van verschillende vormen van propaganda analyseren’. Daaronder vallen onder andere de volgende tussendoelen:

  • Leerlingen kunnen de belangrijkste oorzaken voor het ontstaan van de Koude Oorlog beschrijven.
  • Leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen welke politieke en economische gevolgen de Koude Oorlog heeft gehad voor Duitsland in de periode 1945-1990.
  • Leerlingen kunnen de belangrijkste kenmerken van propaganda herkennen.

Deze doelen zijn afgeleid uit de wettelijke leerdoelen en schoolspecifieke en persoonlijke leerdoelen.

Wettelijke leerdoelen:

  • Kenmerkend aspect 35: ‘De blokvorming tussen Oost en West in de Koude Oorlog.’
  • De leerlingen kunnen situaties uit verschillende tijdvakken met elkaar en met het heden vergelijken en onderscheiden wat veranderd is of hetzelfde is gebleven.
  • De leerlingen kunnen uit bronnen passende informatie selecteren met het oog op bruikbaarheid, betrouwbaarheid en representativiteit voor een historische vraagstelling en deze informatie in een bredere historische context interpreteren, door deze te relateren aan kenmerkende aspecten van daarbij in aanmerking komende tijdvakken.
  • De leerlingen houden bij het betekenis geven aan heden en verleden rekening met enkele voor historisch besef belangrijke uitgangspunten, zoals het onderscheid tussen feiten en meningen.

Schoolspecifieke en persoonlijke leerdoelen:

  • In tijden van fake news is het extra belangrijk dat leerlingen kennis hebben van de werking van propaganda.

De Koude Oorlog speelt een grote rol in het examenprogramma van de bovenbouw. Leerlingen dienen hierop voorbereid te worden.

Stap 4: Leeractiviteiten bepalen

Bepaal wat de leerlingen gaan doen met de leerstof die in stap 3 bepaald is. De taxonomie van Bloom helpt hierbij. Hij onderscheid zes verschillende kennisniveaus: onthouden, begrijpen, toepassen, analyseren, evalueren en creëren. Deze vaardigheden maken je bewust van de verschillende mogelijkheden om met de leerstof aan de slag te gaan. In een rijke leeractiviteit komen meerdere denkvaardigheden aan bod. Formuleer leerdoelen met behulp van werkwoorden die passen bij de verschillende kennisniveaus. Zo ontstaat er herkenbaarheid voor leerlingen.

Stap 5: Leeractiviteiten uitwerken

Bepaal werkvormen die de leerlingen in staat stellen om het gewenste leerdoel te bereiken. De zes denkvaardigheden van Bloom helpen bij het kiezen van de juiste werkvorm. Stel het leerdoel centraal en vraag jezelf af hoe het zo goed en efficiënt mogelijk bereikt wordt. Bij krimp komt de organisatorische en financiële speelruimte onder druk te staan. Creatieve inzet van leeractiviteiten kan de kwaliteit van het onderwijs verhogen tegen lagere kosten.

Voorbeeld: Leerlingen richten in groepjes een museale tentoonstelling in over het onderwerp ‘Propaganda in Oost- en West-Duitsland tijdens de Koude Oorlog’. De tussendoelen en het einddoel krijgen ieder een aparte ruimte in dit museum. Leerlingen dienen hiervoor museale stukken te selecteren (posters, films, standbeelden) die van inhoudelijke toelichting worden voorzien. Er kan in niveau gedifferentieerd worden door verschillende eisen te stellen aan het aantal museumstukken, de soorten museum stukken en/of de relatie van de museumstukken ten opzichte van elkaar. Voor deze lessenserie kan vakoverstijgend gewerkt worden met de kunstvakken.

Stap 6: Bronnen toevoegen

Selecteer informatiebronnen die de leerlingen helpen om het gewenste leerdoel te bereiken. Denk aan de lesmethode, artikelen, websites en experts. Zelf kun je uiteraard ook die expert zijn. Een zorgvuldige selectie zorgt voor kostenbesparing.

Stap 7: Begeleidingsvorm toevoegen

Bepaal bij iedere werkvorm welke rol docenten en leerlingen hebben. In hoeverre is het onderwijs docentgestuurd of leerlinggestuurd? Binnen de juiste kaders kunnen leerlingen vaak zelfstandiger werken dan docenten soms denken.

Voorbeeld: De leerlingen gaan binnen de gestelde kaders zoveel mogelijk zelfstandig aan het werk. Zij maken de keuzes. De docent legt uit, ondersteunt en stuurt bij waar nodig.

Stap 8: Beoordelingsvorm toevoegen

Bepaal hoe de werkzaamheden beoordeeld worden, zodat voor leerlingen en docenten inzichtelijk wordt in hoeverre de doelen behaald zijn. Het is belangrijk om hierbij een onderscheid te maken tussen summatieve en formatieve vormen van evalueren.

Continue Reading

Stel je eigen pizza samen voor meer eigenaarschap bij leerlingen

Het leerlab Klassikale context heeft als eindproduct een Pizza Game ontwikkeld. Met dit spel vergroot je niet alleen het eigenaarschap bij leerlingen, maar word je zelf ook uitgedaagd om anders les te geven.

Rol van de docent
De acht deelnemende scholen aan het leerlab zijn zeer verschillend. Waar het Citadel College al heel ver is met onderwijsvernieuwing, staat dit bij het Sint Vituscollege nog in de kinderschoenen. Het ontwikkelen van de Pizza Game komt vanuit de gedachte dat de rol van de docent heel belangrijk is bij het ontwikkelen van eigenaarschap bij leerlingen. Leerlabtrekker en teamleider Renée Stolp van het Sint Vituscollege:
“We zijn ervan overtuigd dat leerlingen niet vanzelf meer eigenaar worden van hun leerproces. Daarvoor moet de docent eerst anders les gaan geven. Als een leerkracht meer loslaat, zal een leerling de ruimte pakken die ontstaat.”

Meer keuze en vrijheid
Anders lesgeven wil zeggen: meer keuzes en vrijheid geven, minder uitleggen, meer leerlingen zelf iets laten doen, leerlingen betrekken bij evaluaties en bijvoorbeeld leerlingen elkaars toets na laten kijken. Vanuit de wens om een les anders in te richten kwam het idee om een spel te ontwikkelen. Renée: “Met als doel dat elke docent regelmatig kritisch kijkt naar zijn of haar les en zich afvraagt: hoe aantrekkelijk maak ik het voor mijn leerlingen om alles eruit te halen wat erin zit? Daarmee ontstaat er uiteindelijk een gedragsverandering bij de leerling en raakt deze meer gemotiveerd.”

Concreet toepasbaar
Samen met een spellenmaker hebben de leerlabtrekkers een gebruiksvriendelijke tool ontwikkeld die voor iedereen toepasbaar is, hoever je als school ook bent in je onderwijsontwikkeling. Leerlabtrekker en docent Aardrijkskunde Jeroen Verhaaren: “De Pizza Game ‘dwingt’ een docent om een andere rol aan te nemen, zodat leerlingen meer eigenaar worden van hun leerproces.”

Hoe werkt de Pizza Game?
De Pizza Game is een interactieve PowerPoint. Bij de start zie je een pizza, die verdeeld is in acht punten. Elke slicestaat voor een kleine opdracht of verandering in de les, waarbij er vier opdrachten voor docenten op het menu staan en vier voor leerlingen. De opdrachten zijn makkelijk en snel aan te passen en kunnen dus regelmatig veranderd worden. Door op de pizza te klikken gaat het rad (de pizza) draaien en door nog een keer te klikken stopt hij weer. De pizzapunt waar de pijl gestopt is, verwijst naar een opdracht. Nadat de klas de opdracht uitgevoerd heeft, wordt deze geëvalueerd.

Enthousiasme
Vooraf hebben de leerlabtrekkers in het leerlab met een rollenspel geoefend hoe ze hun docenten het best konden enthousiasmeren voor de Pizza Game. Alle teamleden van Jeroen waren bij de introductie gelijk enthousiast en zijn het spel vrijwel gelijk gaan gebruiken in hun lessen. Bij Renée was er maar één docent die het initiatief direct omarmde. Renée: “Achteraf had ik de Pizza Game niet aan het einde van een lange vergadering, vlak voor een toetsweek, moeten introduceren.”

Voordelen
De Pizza Game is een laagdrempelige manier om zowel de leerling als de docent tot ander gedrag aan te zetten. Doordat de opdrachten makkelijk aan te passen zijn, blijft het spel in ontwikkeling en kan elke docent zijn eigen pizza samenstellen. Jeroen: “Als je als docent vertelt aan je klas dat je aan het einde van de les de Pizza Game gaat spelen, levert dat geheid sensatie op. Doordat je de opdrachten in de les steeds kunt wisselen, merk je snel wat wel en wat niet werkt.”

Kleine stapjes
Bij Renée gaan de veranderingen op school soms minder snel dan ze zou willen. Renée: “We zetten kleine stapjes. Zo is het communicatieprotocol aangepast, zijn er toetsreflectie-formulieren gekomen en zijn we bezig met het toetsbeleid. Ook werken we in het eerste jaar met laptops. Dit doen we omdat we ervan overtuigd zijn dat ict kan bijdragen aan differentiatie en het bieden van keuzes. Natuurlijk zou ik soms willen dat het sneller gaat, maar anderzijds: we zijn een supergeorganiseerde school. Veranderingen zijn altijd goed doordacht. Dat vertraagt soms, maar zorgt er ook voor dat de kwaliteit van ons onderwijs gewaarborgd blijft.”

Download hier de Pizza Game.

 

Continue Reading

Van toetscultuur naar formatieve cultuur

De scholen in het leerlab Formatief wilden meer de nadruk leggen op de persoonlijke groei van leerlingen. Door te gaan werken met formatief evalueren zou bovendien de toetsdruk verminderd kunnen worden.“We willen meer tijd besteden aan leren, begeleiden en inspireren.”

De interesse in formatief evalueren is de afgelopen paar jaar enorm gegroeid. Precies in de tijd dat het leerlab hiermee startte. Formatief evalueren betekent dat de docent doelgericht bezig is met de ontwikkeling van de individuele leerling. De leerlabscholen zijn gaan werken vanuit het feed up, feedback, feed forward-model. De leerling leert te werken met leerdoelen (feed up) en leert samen met de docent en medeleerlingen te reflecteren op het leren (feedback). Om daarna samen te bekijken wat de leerling nog nodig heeft om het gestelde doel te behalen (feed forward).

“Door volgens dit principe te werk te gaan, krijg je als docent inzicht waar de leerling staat in zijn leerproces en kun je inspelen op wat een leerling nodig heeft. Maar ook de leerling zelf ontwikkelt inzicht in zijn eigen leren. Dit model vormt ook de basis van onze mentor- en oudergesprekken”, zegt docent Liene Selten van Hooghuis Heesch.

Toetscultuur
Op het Augustinianum is heel vwo 4 formatief gaan evalueren. “We zijn dit traject ingegaan omdat we concludeerden dat zowel de leerlingen als docenten last hadden van het grote aantal toetsen. Daarnaast merkten we dat de leerlingen alleen leerden voor toetsen en hun huiswerk eronder te lijden had”, vertelt docent Rachel Faessen.

“Het doel was om meer tijd te krijgen voor kennisoverdracht en begeleiding, door minder summatief te toetsen. Voor sommige vakken zijn we van acht à negen naar drie toetsen gegaan en voor de talen zitten we nu op zes toetsen per vak per jaar. In een enquête aan het einde van het jaar zeiden de leerlingen dat ze de pilot heel prettig vonden. Ze willen nooit meer terug naar het oude systeem, ze ervaren nu bijvoorbeeld veel minder toetsdruk en er is meer rust om te leren.”

Formatief werken
Het invoeren gaat op de ene school sneller dan op de andere. Monique Hendriks van het Hooghuis ZuidWest: “Doordat wij zo groot zijn, gaat het proces bij ons langzamer. Hoewel collega’s vaak al formatief bezig zijn, realiseren zij zich dat niet altijd. Wij hebben daarom eerst studiedagen georganiseerd om te vertellen wat de mogelijkheden rondom formatief evalueren zijn. Vervolgens is het formatief evalueren via de vakgroepen uitgerold. Sommige docenten zijn al heel ver, maar de verschillen zijn groot.”

Het leerlab heeft geleerd dat het van en met elkaar leren van docenten ook een onderdeel is van het proces, dit zijn ze ‘formatief werken’ gaan noemen. Bekijk voor uitleg van de begrippen het kader ‘4x formatief’.

Toetsen schrappen
Het Hooghuis Heesch heeft het formatief evalueren in de hele school geïntroduceerd. Zo zijn er tal van toetsen geschrapt. Liene: “Doordat wij een kleine school zijn en de schoolleiding achter de veranderplannen stond, hebben we deze manier van minder cijfers en meer feedback schoolbreed kunnen doorvoeren. We gaan dit verder uitbouwen. Achteraf hebben we als evaluatie van docenten teruggekregen dat ze vinden dat we te snel van start zijn gegaan. Maar op dat moment vonden we het nodig om direct de helft van de toetsen te schrappen, zodat we ruimte konden creëren voor verdieping, verrijking en extra aandacht voor leerlingen die achterblijven.”

Onderwijs op maat
Een voordeel van formatief evalueren is dat je als docent ook beter zicht krijgt op de individuele vorderingen per leerling. Liene: “Leerlingen die alle leerdoelen hebben bereikt, kunnen een uitdagende opdracht krijgen en voor leerlingen die extra aandacht nodig hebben is meer ruimte. We bieden zo meer onderwijs op maat.”

Voorwaarden
De randvoorwaarden om te gaan werken met formatief evalueren zijn volgens het leerlab: een visie hebben, ondersteuning van de schoolleiding, ruimte om te experimenteren en vertrouwen van ouders. Rachel: “Ik bevind me in een luxe positie omdat ik gesteund word door de schoolleiding. Wat wij wel beter hadden kunnen doen is de voorbereiding naar leerlingen en ouders toe. Doordat het eindcijfer nu door minder cijfers wordt gevormd, vonden ouders het lastig om te bepalen wanneer ze moesten ingrijpen. Dat hebben wij vooraf onderschat.”

Ouders betrekken
Rachel: “Nu krijgen de derdejaars en hun ouders al in de derde klas een informatieavond over formatief werken, zodat ze weten wat er het jaar erop te wachten staat.” Ook heeft het Augustinianum inmiddels driehoeksgesprekken ingevoerd om ouders beter te betrekken bij het leerproces van hun kind en er is een klankbordgroep met ouders opgericht.

Om ouders te betrekken wordt er op het Hooghuis Heesch elke twee maanden een update gegeven aan ouders via de mail. “Halverwege het jaar waren er cijfermatig gezien geen grote verschillen met andere jaren”, zegt Liene. Volgend jaar gaat de school de mentorlessen op een andere manier invullen, waarbij de mentor meer als coach wordt ingezet voor de leerling. Ook worden zowel docenten, ouders als leerlingen eerder betrokken bij veranderingen.

Einddoel
Alle deelnemers in het leerlab zijn dus bezig om formatief evalueren onder de aandacht te brengen bij collegadocenten. Ook is een aantal docenten en teams in de scholen al actief bezig met formatieve toetsing en evaluatie in pilots. Leerlabcoach Bob Hofman: “In het leerlab ontdekten we hoe belangrijk het is om het breder te trekken en voor de leerling als school eenduidig in je aanpak en woordgebruik te zijn. Door met een team van docenten samen te werken aan het eenduidig stellen van doelen, reflectie, feedback en evalueren ontstaat er samenhang voor de leerling. Formatief werken raakt de hele school en zo ontstaat er op termijn een formatieve cultuur.”

Kennis in huis
Om de formatieve cultuur te bevorderen zijn alle vijf de scholen van plan om vaker, actiever en doelgerichter kennis uit te wisselen binnen school. Monique: “Er is zoveel kennis in huis, het is zonde om daar geen gebruik van te maken. Door elkaars lessen te bezoeken en elkaar feed up, feedback en feedforward te geven, kun je samen kijken welke volgende stappen je kunt zetten.” Liene: “Door de goede voorbeelden met elkaar te delen, inspireer je elkaar het beste. Zo hebben wij een docent economie die om de kennis en vaardigheden te toetsen verschillende games maakt. Leerlingen en collegadocenten zijn hier heel enthousiast over.”

Stap voor stap
Om het veranderproces naar een formatieve cultuur verder te borgen willen alle deelnemende scholen bijvoorbeeld hun leerdoelen duidelijker omschrijven. Rachel: “Daarin zijn wij allemaal nog een beetje zoekende.”Het Hooghuis ZuidWest gaat daarnaast ook meer differentiëren. Monique: “Formatief evalueren is een voorwaarde om goed te kunnen differentiëren. Het is zo met elkaar verweven en er gebeuren zoveel nieuwe dingen in het onderwijs dat we hiervoor kiezen, omdat het anders te veel wordt voor docenten.”

4 x formatief: wat betekent het eigenlijk?

1) Formatief toetsen is tussentijds vaststellen in hoeverre een leerling zijn leerdoelen heeft behaald. Je wilt weten wat de leerling al kan en wat nog niet. Als je formatief toetst, geef je geen cijfer aan de leerling.

2) Formatief leren is een cyclisch leerproces dat bestaat uit de volgende onderdelen: leerdoelen bepalen, formatief toetsen en feedback geven, formatieve evaluatie.

3) Formatief werken is bijna hetzelfde als formatief leren. Het enige verschil: je doet het niet alleen in de klas, maar samen met je collega’s. Bijvoorbeeld met de hele vakgroep of sectie. 

4) Formatieve cultuur op een school met een formatieve cultuur werkt iedereen formatief. De schoolorganisatiezorgt ervoor dat er tijd en ruimte is om dit te kunnen doen. Formatief werken is dus heel normaal. 

Dit model van leerlab Formatief geeft inzicht in verschillende fases om van formatief toetsen tot een formatieve cultuur te komen.

Meer inzicht voor leerlingen
Leerling Yara van Hooghuis Stadion merkt het verschil:

“Ik vind het fijn om een formatieve toets te maken, omdat je inzicht krijgt in je fouten, je jezelf kan verbeteren op het proefwerk en makkelijker kan leren. Normaal haalde ik alleen maar zesjes, nu haal ik zevens en achten.”

 

Continue Reading

Versnellingsvraag

Hoe borg en implementeer je digitale geletterdheid in een lerende organisatie?

Continue Reading

Versnellingsvraag

Wat hebben docenten nodig om gedifferentieerd leren te realiseren?

Continue Reading

Een device voor elke leerling, en dan?

Wat komt er allemaal bij kijken als je elke leerling een device geeft? De scholen van het leerlab Digitaal leermateriaal delen hun ervaringen en tips op het gebied van schoolorganisatie, visie en draagvlak, digitale leermiddelen, kennis en vaardigheden en ict en infrastructuur.

Bekijk de infographic.
5 aandachtspunten
Ongeacht de verschillen tussen de leerlabscholen liepen ze bij het invoeren van een device allemaal tegen dezelfde zaken aan. Om deze ervaringen te delen en ook andere scholen op weg te helpen is de infographic met de 5 aandachtspunten gemaakt.
Doelgroep
De infographic kan worden gebruikt door schoolleiders, teamleiders en projectleiders die de stap willen maken naar de inzet van devices of de stap al gemaakt hebben en de implementatie succesvoller willen maken.
Keuzes maken
In welke volgorde je de punten oppakt is aan de school. De invoering van een device is vaak een proces dat op veel vlakken tegelijkertijd loopt. Allemaal in een keer aanpakken is volgens de leerlabscholen ook niet aan te raden. Tip: maak keuzes in wat je belangrijk vindt en wat op dat moment het beste bij de school past.
Communiceren
Blijf vervolgens communiceren over wat er gebeurt in de school. Zorg daarbij dat je alle betrokkenen meeneemt, dus zowel leerlingen als ouders en docenten. Het is belangrijk om dit continu te blijven doen, zodat alle betrokkenen op de hoogte blijven en worden meegenomen in het proces.
Faciliteren en controleren
Als derde is het volgens de leerlabscholen belangrijk om de ontwikkelingen goed te faciliteren, bijvoorbeeld door middel van tijd of geld. En als laatste is het noodzakelijk om te controleren of de afspraken ook worden nagekomen. Als dit niet gebeurt, wordt de ontwikkeling vrijblijvend en ontstaat er ruimte voor mensen om zich te onttrekken.

Continue Reading