Het begint met een gemeenschappelijke visie
In het leerlab Zo.Leer.Ik! – Schoolorganisatie hielden acht scholen zich bezig met het invoeren van gepersonaliseerd leren, geïnspireerd op het Zweedse model Kunskapsskolan. “Wat ik onder andere meeneem uit het leerlab is dat je werkt in drie stappen: uitspreken, afspreken en aanspreken.”
Van taakgericht naar doelgericht
Alle acht scholen die deelnamen aan dit leerlab komen uit het Zo.Leer.Ik!-netwerk; een netwerk van scholen dat zich laat inspireren door het Zweedse Kunskapsskolan. De versnellingsvraag was: Hoe kunnen we onze schoolorganisatie omvormen van taakgericht naar meer doelgericht? Leerlabcoach Michel van de Ven begeleidde de scholen in dit proces:
“Dit leerlab had enorme ontwikkelkracht en heeft iets concreets opgeleverd dat andere scholen kan helpen bij verandertrajecten.”
Gemeenschappelijke visie
Het leerlab leverde onder andere een flowchart op en een visiemodel Gepersonaliseerd leren waarmee je kunt zien hoe het staat met het veranderproces op jouw school en welke lessen je verder kunnen helpen. Michel: “Voordat je gaat veranderen moet je de tijd nemen om een gemeenschappelijke visie te formuleren en deze te verbinden met de schoolorganisatie. In dit geval een gedeelde visie over gepersonaliseerd leren in een doelgerichte organisatie.”
Uitspreken, afspreken, aanspreken
Jörgen Hilbrands is docent op het Fioretti College Hillegom waar het concept Gepersonaliseerd Onderwijs (GO!) is geïntroduceerd. Jörgen: “Wat ik onder andere meeneem uit het leerlab is dat je werkt in drie stappen: uitspreken, afspreken en aanspreken. Eerst moet iedereen de gelegenheid krijgen alles te kunnen uitspreken. Pas als alle kaarten op tafel liggen kun je concrete stappen maken en afspraken maken. Bijvoorbeeld wie doet wat, zoals het rooster maken. Tot slot is het voor een transparante organisatie belangrijk elkaar aan te spreken wanneer je ergens tegen aanloopt. Je bent immers één veranderend team van leerlingen, docenten, management én ouders.” In de interviews van leerlingen Mik en Merle zie je de reacties op de veranderingen.
Draagvlak
Draagvlak in de organisatie is een voorwaarde om een verandertraject succesvol te laten verlopen. Soms kan dat best lastig zijn. Monica Janssen, docent op het College Vos: “Als enthousiaste koploper moet je ervoor waken niet te snel te willen, want soms is nog niet iedereen klaar voor een verandering.” Ook Miranda Gommans, teamleider op College Den Hulster benadrukt hoe belangrijk het is dat je iedereen meeneemt in het proces: “Mensen willen weten waar ze naartoe gaan en waarvoor ze het doen. Als directie geef je duidelijk aan waar de school naartoe wil. Daarnaast geef je docenten het vertrouwen om dingen uit te proberen en fouten te maken.”
Waarom doen we dit?
Leerlabcoach Michel: “Als je vanuit de Why werkt – waarom doen we dit – blijven mensen stappen zetten.” Michel verzorgde samen met Job Christians in 2016 een heidag voor het leerlab. College Den Hulster heeft er met vier MT-leden aan deelgenomen. Daarna hebben zij de directie van Den Hulster geadviseerd om eerst goed na te gaan denken over het waarom. Miranda: “Daaruit kwamen drie kernwaarden naar voren: regie, samenwerken en ondernemend ontdekken. Met die kernwaarden zijn we naar de teams gegaan, waarbij elk team moest achterhalen welk gedrag zij over vijf jaar bij leerlingen en docenten willen zien in relatie tot deze drie speerpunten. Ook ouders en leerlingen zijn hierop bevraagd.”
Opbrengst
Het College Vos, waar Monica lesgeeft, wil groeien naar een school waarin gepersonaliseerd leren centraal staat. Monica is een paar jaar geleden begonnen met gepersonaliseerd leren in een ‘cultuurklas’. Deze leerlingen krijgen keuzevrijheid en werken veel zelfstandig. “Er is iets in beweging gekomen wat er voorheen niet was. We weten nu wat gepersonaliseerd leren is en waar we naartoe willen.”
Band met leerlingen
Monica geeft aan veel geleerd te hebben. “Ik kwam geïnspireerd terug van elke leerlabbijeenkomst en had weer zin om verder te gaan. Je mag best fouten maken en teruggaan in je proces en het vanaf daar weer oppakken. Ook als docent blijf je leren, ontwikkelen en groeien. Onderwijs is niet statisch. Dat is constant in beweging en moet worden aangepast op individuele leerlingen en de groepsdynamiek. Ik heb inmiddels echt een band met mijn leerlingen gekregen en vind het bijzonder om te zien dat ze met meer plezier naar school gaan.”
Richt je op de mensen die willen
‘Use the group to change the group’ is een van de inzichten die Jörgen heeft opgedaan in de leerlabperiode. Dat kun je doen op klasniveau of schoolniveau. Jörgen past het regelmatig toe wanneer hij als docent in het werkplein is, waar leerlingen zelfstandig werken aan een discipline-overstijgende opdracht. “De motivatie is op vrijdagmiddag ver te zoeken. Dan kun je er bovenop gaan zitten, maar je kunt ook de leerlingen die wél goed bezig zijn als voorbeeld gebruiken. Ik doe dat met een grap, overdrijf wat, zet mijn beste stem op, praat wat langzamer… En het werkt! Het werkt ook op schoolniveau: richt je tijdens een teamoverleg op het proces én de mensen die willen veranderen en use the group to change the group.”
Leren van elkaar
De deelnemers van het leerlab kwamen regelmatig bij elkaar. Jörgen: “Soms leken het bijna intervisiebijeenkomsten. Iemand stelde bijvoorbeeld de vraag ‘hoe krijg ik mijn nieuwe team mee in dit traject’? De anderen kwamen dan met concrete ideeën of adviezen. Die uitwisseling vind ik een van de sterkste punten van het leerlab. Daarnaast is het fijn om buiten je school in alle rust ergens over na te denken, geïnspireerd door visies van andere scholen, met een mix van mensen met verschillende rollen. Het is een krachtige formule!”
Gedrevenheid vasthouden
De eerste stappen zijn gezet. Hoe houden de deelnemers van dit leerlab deze gedrevenheid vast? “Met collega’s ga ik op basis van de best practices van afgelopen jaar per vak plannen voor volgend jaar maken,” vertelt Jörgen. “En in de lessen wil ik leerdoelgericht werken met activerende werkvormen op basis van de vragen: wat gaan we doen, hoe gaan we het doen, hoe gaan we het vastleggen.” Ook Miranda is zich ervan bewust dat innoveren niet vanzelf gaat en heeft ook vervolgstappen bedacht: “Onze volgende stap is werken aan een betere aanspreekcultuur om er samen voor te zorgen dat ons gedrag aansluit bij onze kernwaarden. Het MT moet daarin het goede voorbeeld geven: doen en elkaar durven aanspreken.”
